فتوتراپی نوزادان در منزل

فتوتراپی نوزادان در منزل

 زردی چیست؟

زردی یا ایکتر یک پدیده خوش خیم است که در اثر نوزادان طبیعی می باشد و معمولاً به علت اینکه ساز وکارهای سیستم بدن نوزاد هنوز کامل نشده مانند بالغ نبودن کبد رخ می دهد.

البته در بعضی از نوزادان زردی غیرطبیعی و نشانه بیماری است و می تواند ناشی از ناسازگاری گروه های خونی مادر و نوزاد، بیماری‌های متابولیک یا کبدی، بیماری‌های غددی مثل هیپوتیروئیدی، عفونت یا تغذیه ناکافی نوزاد باشد.

در حدود ۶۰ درصد نوزادان کامل و ۸۰ درصد نوزادان نارس در هفته اول تولد دچار زردی می شوند.

آیا زردی می تواند بیماری خطرناکی باشد؟

بله در عین این که یک بیماری شایع می باشد و می تواند خود به خود بهبود یابد ولی باید بسیار جدی گرفته شود چون زردی بالا می تواند اثرات زیان بخش و مادام‌العمری روی نوزاد ایجاد کند و باعث مشکلات مغزی و اختلالات حرکتی گردد به خصوص در 10 روز اول زندگی نوزاد که هنوز سد خونی مغزی کامل نشده است. از طرفی دیگر اگر زردی به موقع تشخیص داده شود با یک درمان مناسب و ساده در اکثر موارد بهبود می یابد. البته در موارد شدید گاهی مجبور به تعویض خون نوزاد خواهیم شد.

علت زردی چیست؟

در بدن ماده‌ای به نام بیلی‌روبین وجود دارد که توسط کبد دفع می‌شود. بیلی روبین به دو نوع تقسیم می شود: بیلی روبین مستقیم یا دایرکت، بیلی روبین غیر مستقیم یا ایندایرکت و به مجموعه این دو بیلی روبین توتال گفته می شود. تجمع بیلی روبین غیر مستقیم در پوست باعث زردی می شود. بیلی روبین غیر مستقیم محلول در چربی می باشد و می تواند از سد مغزی عبور کند و باعث آسیب به مغز شود. عوارضی مثل فلج، تشنج، کری، اختلال تکلم، اختلال حرکتی و ... به علت بالا بودن بیش از حد بیلی روبین غیر مستقیم به مدت زیاد در بدن نوزاد ایجاد می‌شود. البته نوزادان کم وزن و نارس با مقادیر کمتر ممکن است به این مشکلات مبتلا گردند. بالا بودن بیلی روبین مستقیم هر چند خاصیت سمیت عصبی ندارد ولی نشان دهنده یک مشکل جدی مثل بیماری کبدی می باشد.

چگونه متوجه زردی نوزادان شویم؟

همانطور که گفته شد زردی یا ایکتر در نوزادان در اثر بالارفتن بیلی روبین در سرم ایجاد می‌شود که می‌تواند در پوست، مخاط یا صلبیه چشم ها رسوب کرده و باعث تغییر رنگ آنها شود.

بالا رفتن بیلی روبین غیر مستقیم باعث تغییر رنگ زرد روشن یا نارنجی در پوست می شود و بالا رفتن بیلی روبین مستقیم باعث تغییر رنگ زرد تیره یا سبز می‌شود.

معمولاً زردی ازچشم ها و صورت شروع می‌شود و به اندام ها پیشروی می کند. یعنی اول سفیدی چشم ها و صورت زرد می شود که در این حالت مقدار زردی در حدود ۵ می باشد. وقتی قفسه سینه زرد می شود در حدود ۱۰ می باشد و وقتی پایین شکم و اندام ها زرد می شود در حدود ۱۵ و هنگامی که کف دست و پا زرد می‌شود بیش از ۲۰ می باشد.

چه نوزادانی در ریسک بیشتری برای زردی شدید قرار دارند؟

1) نوزادانی که قبل از ترخیص از بیمارستان بیلی روبین بالاتری دارند.

 2) مشاهده زردی در ۲۴ ساعت اول تولد

3) ناسازگاری گروه خونی نوزاد با مادر

4) نارس بودن نوزاد

5) سابقه زردی و فتوتراپی در فرزندان قبلی

6) کمبودی قابل ملاحظه پوستی نوزاد

7) شیردهی ناکافی و کاهش وزن نوزاد

8) نوزادان با وزن بالا یا نوزادانی که از مادر دیابتی متولد شده‌اند

9) نوزادان پسر

10) سن بالای مادر هنگام زایمان

 چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

 وقتی زردی در پایین تر از قفسه سینه نوزاد رویت می شود بهتر است که جهت درخواست آزمایش زردی به پزشک مراجعه کنیم.

در نوزادان پرریسک مثل نوزادان نارس یا در صورت ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد یا در یکی دو روز اول تولد به محض تشخیص زردی بهتر است به پزشک مراجعه کنیم. معمولاً زردی بعد از ۱۰ الی ۱۴ روز از بین می‌رود، در صورت تداوم زردی و عدم کاهش آن بعد از این زمان که به آن زردی طول کشیده گفته می شود، باید به پزشک مراجعه شود.

در صورت وجود علایم زیر به همراه زردی فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید:

 رنگ پریدگی

خواب آلودگی

 تب

 استفراغ و خوب شیر نخوردن کاهش وزن شدید

 تنفس مشکل

مدفوع کم رنگ یا ادرار پررنگ

شل یا سفت بودن اندام ها

 زرد شدن کف دست و پا

انواع روش های انجام آزمایش زردی:

 1- روش خونگیری یا سرمی و انجام بیوشیمی دقیق ترین تست بیلی روبین می باشد که به صورت خونگیری از یکی از عروق محیطی نوزاد می باشد و هیچ خطری، اگر مقدار مناسبی خون گرفته شود، برای نوزاد نخواهد داشت و می‌تواند مقدار بیلی روبین مستقیم و غیرمستقیم را نشان دهد.

2- روش لوله موئینه که در این روش با گرفتن یک قطره خون از پاشنه پای نوزاد انجام می‌شود، جدیداً در بعضی از آزمایش ها انجام می‌شود و بین والدین پرطرفدار شده است. البته در این روش فقط مقدار بیلی روبین توتال یاکل مشخص می شود و در زردی های بالا خیلی دقیق نیست.

3-  بیلی چک یا بیلی روبین متر دستگاهی است که بدون خونگیری با قرارگیری روی پوست زردی را مشخص می کند. در این روش نیز فقط بیلی روبین توتال مشخص می شود و خیلی دقیق نمی باشد، از طرفی بعد از انجام فتوتراپی دیگر نمی توان از این روش استفاده کرد.

چه نوزادانی نیاز به بستری دارند؟

با توجه به آزمایشات و عدد بیلی روبین، گروه خونی مادر و نوزاد، سن و وزن نوزاد و معاینات نوزاد، پزشک بر اساس جداولی تصمیم گیری برای بستری و شروع فتوتراپی یا سایر درمان ها را انجام می دهد.

ممکن است در صورت معاینات غیرطبیعی یا زردی های خیلی شدید، تعویض خون انجام گردد.

به طور کلی برای نوزادانی که وزن و معاینات طبیعی دارند بعد از ۳ الی ۴ روز در صورتی که بیلی‌روبین بالای ۱۵ داشته باشند اکثراً متخصصان کودکان تصمیم به بستری می گیرند و معمولاً وقتی بیلی روبین پایین ۱۰ بیاید مرخصشان می کنند. ممکن است این عدد در نوزادان کم وزن تر و یا در چند روز اول زندگی پایین تر باشد. البته فاکتورهای مختلفی در این امر دخیل هستند و تصمیم گیری بر عهده پزشک می باشد.

چگونه از بروز زردی در نوزادان پیشگیری کنیم؟

مراقبت های منظم پیش از بارداری تاثیر زیادی در جهت جلوگیری از زایمان زودرس، نوزادان کم وزن و عفونت های بدو تولد دارد که همه این عوامل می‌توانند باعث زردی بیشتر و خطرناک تر شوند. هر چقدر مادر زودتر شیردهی را آغاز کند نیز باعث می شود زردی کاهش یابد. اجتناب از پوشش زیاد نوزادان که باعث بی حالی آنها می شود و خود، مانعی برای شیر خوردن مناسب نوزاد است نیز در کاهش زردی تاثیر دارد

 آیا درمان های خانگی در رفع زردی نوزاد موثر هستند؟

به یاد داشته باشید که تغذیه مادر هیچ ارتباطی با زردی‌نوزاد ندارد. درمان های خانگی مثل دادن آب قند، شیر خشک، ترنجبین، فلوس و ... به نوزاد، شستشوی با عرق کاسنی یا عرقیات دیگر یا حجامت نه تنها اثری ندارد بلکه در اکثر مواقع بسیار خطرناک نیز می باشد.

خواباندن نوزاد زیر لامپ مهتابی یا نور خورشید نیز تاثیر قابل ملاحظه‌ای ندارد چه بسا خطراتی نیز می‌توانند داشته باشند. لامپ های دستگاه فتوتراپی قدرت و طول موج خاصی دارند و در فاصله معینی از نوزاد قرار می‌گیرند تا زردی کاهش یابد.

استفاده از داروهای گیاهی موجود در داروخانه ها نیز تاکنون اثبات نشده که چه مقدار تاثیر دارند و اکثر پزشکان موافق استفاده از آنها نمی باشند. استفاده سرخود والدین از داروهایی مثل فنوباربیتال یا کلوفیبرات که در بعضی از انواع زردی توسط متخصصین استفاده می شود می تواند بسیار خطرناک باشد.

آیا شیر خشک در رفع زردی نوزاد موثر است؟

به طور کلی دو نوع زردی مرتبط با شیر مادر وجود دارد. نوع اول که معمولاً در هفته اول رخ می دهد به علت کم بودن مصرف شیر مادر می باشد که باعث کاهش دفع بیلی روبین از مدفوع، کم آبی و کاهش کالری می شود و به دنبال آن زردی ایجاد می شود. علت مصرف کم شیر مادر می‌تواند عواملی مثل تولید کم شیر در روزهای اول، تکنیک غلط شیردهی، مشکلات مربوط به پستان مادر مثل فرورفتگی نوک سینه، شقاق یا احتقان پستان باشد.

توصیه می شود در این موارد مصرف شیر مادر افزایش یابد(بیش از ده بار در روز)، آموزش شیردهی، هم اتاقی با مادر و تغذیه شبانه نیز رعایت گردد. اگر واقعاً شیر مادر کم بود جهت جلوگیری از کم آبی نوزاد طبق شرایطی که گفته خواهد شد می توان چند وعده شیر خشک بعد از اتمام شیردهی توسط مادر استفاده گردد و بعد از جاری شدن شیر مادر قطع شود.

نوع بعدی زردی شیر مادر که بعد از هفته اول رخ می‌دهد به علت مصرف خود شیر مادر می باشد. در این مورد نیز سعی بر آن است که شیردهی ادامه یابد و شیر مادر قطع نشود چون در صورت قطع شیردهی خطر اینکه شیر مادر کاهش یابد یا نوزاد دیگر سینه نگیرد وجود دارد ولی نهایتاً اگر راه‌های دیگر درمان جواب نداد و زردی خیلی بالا رفت یا مدت طولانی پایین نیامد بعد از بررسی توسط پزشک و رد سایر علل زردی می توان ۴۸ ساعت از شیرخشک استفاده کرد. مادر باید آموزش لازم جهت استفاده از قطره چکان، قاشق، سرنگ یا فنجان را برای تغذیه نوزاد با شیر خشک ببیند و از شیشه شیر استفاده نکند چون نوزاد ممکن است دیگر سینه نگیرد. در این مدت نیز باید شیر مادر دوشیده شود.

آیا می توان فتوتراپی نوزادان را در خانه انجام داد؟

در حال حاضر درمان استاندارد زردی نوزادان، فتوتراپی(نور درمانی) می باشد که دستگاهی است که معمولاً بر اساس تعداد لامپ و محل استقرار آن به انواع مختلف تقسیم بندی می شود. در مواقعی که نوزاد حال عمومی و معاینات خوب داشته باشد و فاکتور خطر مثل نارس بودن را نداشته باشد و زردی بالا نیز نداشته باشد با تشخیص پزشک و تمایل والدین می توان فتوتراپی در منزل انجام داد. توجه به این نکته ضروری است که چون این دستگاه معمولاً توان بالایی ندارند برای زردی های خیلی بالا نباید استفاده شوند و همچنین باید توسط پرسنل مجرب، آموزش های لازم به والدین داده شود.

آیا فتوتراپی عوارضی برای نوزاد ایجاد می کند؟

به طور کلی در صورت رعایت نکات ایمنی دستگاه و محافظت نوزاد این درمان بسیار ایمن می‌باشد ولی توجه به عوارض زیر لازم است:

 1) بثورات، قرمزی، خشکی و حساسیت پوستی که معمولاً خود به خود بعد از فتوتراپی بهبود می‌یابد، در طول فتوتراپی بهتر است که هیچ ماده ای به پوست نوزاد مالیده نشود ولی بعد از اتمام آن در صورت خشکی زیاد می توان از روغن های مخصوص نوزادان که بدون اسانس هستند استفاده کرد

 ۲) مدفوع شل که در بعضی نوزادان حین فتوتراپی ایجاد می شود.

۳) افزایش یا کاهش زیاد درجه حرارت بدن نوزاد(افزایش به خاطر اشعه و کاهش دمای بدن به خاطر لخت کردن نوزاد می باشد).

4) کم آبی نوزاد که آن هم در نتیجه گرما و یا کم شیر خوردن نوزاد به علت اینکه زیر دستگاه است ممکن است رخ دهد.

5) آسیب به قرنیه یا اندام‌جنسی (به همین علت همه نوزادان هنگام فتوتراپی باید از پوشش مخصوص چشم ها و اندام جنسی استفاده کنند)

 ۶) سندروم نوزاد برنزه که در نوزادانی که بیلی روبین مستقیم آن ها بالا است و معمولاً مشکلات کبدی دارند، بعد از انجام فتوتراپی ایجاد می‌شود و پوستشان به رنگ قهوه ای تیره می‌شود که بعد از قطع فتوتراپی به مرور بهبود می یابد و احتیاج به کار خاصی ندارد هرچند مشکلات زمینه ای مربوط به کبد باید فوراً پیگیری شوند.

۷) در بعضی از مادران که در اتاق‌های فتوتراپی در کنار نوزادشان می مانند تهوع و استفراغ در اثر حساسیت به نور آبی دستگاه ممکن است ایجاد شود.

آیا پیگیری خاصی بعد از درمان لازم است؟

خیلی از نوزادان ممکن است بعد از انجام فتوتراپی مجدداً دچار زردی شوند به همین علت توصیه می شود همه نوزادان ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از ترخیص دوباره یا معاینه شوند یا آزمایش زردی بدهند.

در نوزادانی که زردی های خیلی بالا دارند به علت آسیب دیدن احتمالی شنوایی توصیه می‌شود که بعد از ترخیص تست های شنوایی انجام دهند.